จากทาสสู่ราชบัลลังก์: จุดเริ่มต้นของ “พระเจ้าแตงหวาน”
เรื่องราวของ “พระเจ้าแตงหวาน” หรือ “ตรอสอกพแอ็ม” ในภาษาเขมร คือหนึ่งในตำนานที่ทรงอิทธิพลต่อการสร้างอัตลักษณ์ของชนชาติกัมพูชายุคใหม่ ว่ากันว่าเดิมทีพระองค์เป็นเพียงทาสหรือสามัญชนในพื้นที่ตอนใต้ของอาณาจักรขอม (แถบพนมเปญในปัจจุบัน) ในช่วงที่ราชวงศ์สุริยวรมันอ่อนแอจนไม่สามารถรักษาอำนาจไว้ได้ พระองค์จึงรวบรวมกลุ่มชนชั้นล่าง กลุ่มชาติพันธุ์อื่น รวมถึงแรงงานที่ถูกกดขี่ ลุกขึ้นโค่นราชวงศ์เดิมและตั้งเมืองหลวงใหม่ที่จตุมุข ซึ่งต่อมาได้กลายเป็นศูนย์กลางของกัมพูชาในยุคหลังขอมอย่างแท้จริง
การสถาปนาอำนาจใหม่ และจุดเปลี่ยนทางอัตลักษณ์ของชาวกัมพูชา
พระเจ้าแตงหวาน ใช้กลยุทธ์ทางการเมืองเพื่อสร้างความชอบธรรม เช่น การแต่งงานกับพระราชธิดาของกษัตริย์องค์ก่อน และผ่านพิธีกรรมโบราณ “ช้างหลวงเลือกกษัตริย์” เพื่อให้ได้รับการยอมรับจากชนชั้นสูงและศาสนา หลังจากขึ้นครองราชย์ พระองค์ได้ก่อตั้งราชวงศ์ใหม่ ซึ่งมีฐานอำนาจอยู่ทางตอนใต้ของดินแดนเดิม การเปลี่ยนศูนย์กลางจากเมืองพระนครหลวง (นครวัด-นครธม) ไปยังพนมเปญ ไม่เพียงเป็นการเปลี่ยนทางการเมือง แต่ยังสะท้อนการเปลี่ยนผ่านด้านชาติพันธุ์และวัฒนธรรม โดยกลุ่มประชากรที่เคยเป็นทาส กลับกลายเป็นรากฐานของชนชาติกัมพูชายุคใหม่ แทนที่ชนชั้นปกครองขอมโบราณ
เบื้องหลังคำสาป และข้อถกเถียงในเชิงประวัติศาสตร์
แม้ตำนานของพระเจ้าแตงหวานจะมีอิทธิพลในวัฒนธรรมร่วมสมัย แต่ในเชิงประวัติศาสตร์ยังมีหลายประเด็นที่เป็นข้อถกเถียง โดยเฉพาะเรื่อง “คำสาปชัยวรมัน” ที่กล่าวถึงการลงโทษผู้ทรยศราชวงศ์เก่า ซึ่งถูกมองว่าอาจเป็นเครื่องมือชี้นำความล่มสลายของกัมพูชาในเวลาต่อมา ขณะเดียวกัน นักประวัติศาสตร์บางส่วนก็ชี้ว่าตำนานนี้อาจถูกสร้างหรือขยายความในภายหลัง เพื่อเปลี่ยนโครงสร้างอำนาจให้รองรับการปกครองของระบอบใหม่ ทั้งนี้ ถึงแม้จะไม่มีหลักฐานทางโบราณคดีที่ระบุชัดเจนถึงตัวตนของพระเจ้าแตงหวาน แต่อิทธิพลของพระองค์กลับฝังลึกในความรู้สึกของชาวกัมพูชา และยังถูกนำมาเล่าซ้ำผ่านตำนาน ภาพยนตร์ และพิธีกรรมพื้นถิ่นอย่างต่อเนื่อง
สรุป: ตำนาน “พระเจ้าแตงหวาน” ไม่ได้เป็นเพียงเรื่องเล่า แต่ยังเป็นภาพสะท้อนของการเปลี่ยนผ่านโครงสร้างอำนาจและชาติพันธุ์ในกัมพูชา จากยุคขอมสู่การเกิดของอัตลักษณ์ใหม่ เป็นการลุกขึ้นของชนชั้นล่างสู่การปกครอง เป็นเรื่องราวที่ยังคงมีความสำคัญในเชิงวัฒนธรรม แม้จะยังไร้หลักฐานยืนยันแน่ชัดในทางวิชาการ
